Summary of the Book
मुंबईची ओळख करून देण्याचा आजवर अनेक लेखकांनी प्रयत्न केला आहे. ‘हरवलेली मुंबई’ हे पुस्तकसुद्धा अशा जुन्या मुंबईच्या आठवणी जाग्या करण्याचा प्रयत्न करतं. या पुस्तकामध्ये ‘साप्ताहिक लोकप्रभा’मध्ये प्रकाशित झालेल्या काही लेखांचाही समावेश करण्यात आला आहे.
या पुस्तकामध्ये मुंबईची ओळख करून देणाऱ्या इतर अनेक पुस्तकांप्रमाणे चाळ संस्कृती, बालपणची मुंबई, गिरगाव चौपाटी, चोरबाजार, नाक्यावरचा इराणी हे विषय हाताळले आहेत. पण प्रत्येक आठवणीचं स्वत:चं स्वतंत्र अस्तित्व असतं तसं मुंबईची ओळख करून घेताना या ओळखीच्या विषयांनाही वेगळ्या अनुभवांमुळे वेगळं अस्तित्व लाभतं. याव्यतिरिक्त पुस्तकामध्ये मुंबईचे पोसखाने, सार्वजनिक शौचालयं, पानपट्टी, पानसुपारी असे विषयही यात मांडण्यात आले आहेत. या प्रत्येक प्रकरणामध्ये जुनी मुंबई आणि आताची मुंबई अशी तुलना येते. या तुलनेमुळे पूर्वीच्या मुंबईचं चित्र ठळकपणे उभं राहात असलं तरी आताच्या मुंबईबद्दल खूप जास्त नकारात्मक सूर डोकावत राहतो हेही जाणवतं. पण पानसुपारी, पानपट्टीचे, उपाहारागृह या प्रकरणांमध्ये आलेले काही संदर्भ मनोरंजनात्मक आहेत आणि या लेखनाची शैली प्रवाही आहे त्या बळावर हे पुस्तक पुढे वाचलं जातं. अर्थात प्रत्येकाच्या मनोरंजनाच्या कल्पना वेगळ्या असल्याने आंबटशौकिनांचं मनोरंजनही यातल्या काही प्रकरणांमधून होऊ शकतं. दरम्यान, सामान्य वाचकाच्या मनात मात्र अशा प्रसंगांच्या वर्णनाची आवश्यकता काय होती, हा प्रश्न निर्माण होतो.
या पुस्तकातून संस्कृती, सण, दैनंदिन आयुष्य, व्यवहार असा कॅलिडोस्कोप दाखवण्याचा प्रयत्न केला आहे. पण हे संपूर्ण पुस्तक चाळताना, वाचताना जाणवत राहतं की यामध्ये खूप सखोल अभ्यास करून मुंबईची ओळख करून देण्यात आली आहे, असं काहीच नाही. अनुभवलं, चार लोकांशी बोलून समजलं ते आणि तेवढंच या पुस्तकातून भेटीला येतं. त्या पलीकडे काही नाही. या पुस्तकांतले केवळ काहीच फोटो जुन्या जमान्याची ओळख करून देणारे आहेत. इतर फोटो याच काळातले, फक्त ब्लॅक अॅण्ड व्हाइट स्वरूपातले. त्यामुळे जुनी मुंबई फोटोंच्या रूपातून बघण्याची इच्छा पूर्ण होत नाही. आठवणी जाग्या करण्यासाठी, नॉस्टॅल्जिया अनुभवण्यासाठी या पुस्तकाचा उपयोग होऊ शकतो. फार फार तर आधीच्या पिढीतलं आठवणी सांगणारं कोणी नसेल तर जुन्या मुंबईची थोडीफार तरी ओळख व्हावी म्हणून याचा उपयोग होण्याची शक्यता आहे. पण संदर्भग्रंथाच्या कसोटीवर हे पुस्तक फारसे टिकत नाही.