छत्रपती शिवाजी महाराज यांचे पुत्र संभाजी महाराज यांचे जीवन अनेक घटनांनी भारलेले आहे. शंभू महाराजांना लहानपणापासून युद्धकलेचे धडे मिळालेच, शिवाय शत्रूला कसे खेळवायचे, नामोहरम करायचे हेही ते शिकले. स्वराज्यासाठी त्यांनी प्राणापर्णही केले. स्वराज्याचा छावा असलेल्या संभाजी राजांचे चरित्र प्रा. नामदेवराव जाधव यांनी 'खरा संभाजी' मधून कथन केले आहे प्रथम युवराज संभाजी यांचा परिचय करून देत औरंगजेब व संभाजी महाराज यांची तुलना, औरंग्जेबापेक्षा लष्करी व आर्थिक ताकद कमी असतानाही दिलेला लढा, औरंग्जेबापेक्षा मुलगा अकबर व संभाजी महाराजांचे संबंध, संभाजी महाराजांना अडचणीत आणण्यासाठी अष्टप्रधानांनी केलेली कट- कारस्थाने व ती असफल ठरविण्यासाठी शंभूराजांनी दाखविलेली मुत्सद्देगिरी, दुरदृष्टी याची प्रचिती यातून येते. शिवाजी महाराजांच्या रणनीतीनुसार शंभूराजे दिलेर खानला जाऊन मिळाल्यानंतरचे प्रसंग, दिलेर खानच्या तावडीतून सुटका केल्यानंतर पन्हाळागडावर राजांसोबतच्या चर्चा, राजांच्या मृत्यूनंतर त्यांचा राज्याभिषेक व त्यानंतर स्वराज्य राखण्यासाठी, रयतेच्या सुखासाठी केलेल्या उपाययोजना, नाविन्यपूर्ण प्रकल्प याची माहिती समजते.

‘खरा संभाजी’ या पुस्तकाचा परिचय वाचा ‘बाइट्स ऑफ इंडिया’वर... http://www.bytesofindia.com/Details/?NewsId=5249437149733710091